In dit interview vertelt Liesbeth Fabius, logopedist en trainer van het Hanen-programma, hoe belangrijk taal is en wat je als professional (bijvoorbeeld in de kinderopvang) kunt doen om kinderen te ondersteunen in hun taalontwikkeling. Zij gaat hier verder op in tijdens het webinar ‘Effectief communiceren met jonge kinderen’ op 8 april.
Welke rol speelt de omgeving in de taalontwikkeling van jonge kinderen?
De omgeving speelt een enorm belangrijke rol in de taalontwikkeling van jonge kinderen, omdat kinderen woorden leren tijdens alledaagse activiteiten en in interactie met hun ouders of verzorgers, zo blijkt steeds uit onderzoek. Juist de combinatie van een rijk taalaanbod en een plezierige interactie is van belang, omdat het kind de taal dan meestal ‘vanzelf’ oppikt.
Wat zijn volgens jou de belangrijkste factoren die invloed hebben op de taalontwikkeling van jonge kinderen, ook in de kinderopvang?
Naast de interactie zijn een aantal factoren belangrijk in de spraakontwikkeling van jonge kinderen: een goed gehoor, veiligheid en voorspelbaarheid, interactie met volwassenen en andere kinderen en aansluiting bij het taalniveau en cognitieve ontwikkelingsniveau van het kind.
Hoe kun je als professional merken wanneer een kind achterloopt in zijn of haar taalontwikkeling, en wat kun je dan het beste doen?
Als professional kun je merken dat een kind achterloopt in zijn taalontwikkeling door op de hoogte te zijn van de minimumnormen die te vinden zijn op www.kindentaal.nl.
Bij 1 jaar verwacht je dat een kind enkele woordjes gebruikt, bij 2 jaar dat het kind korte zinnen van 2 woorden kan maken en rond 3 jaar al redelijk in staat is een gesprekje te voeren over een onderwerp. Als het kind 4 jaar is, mag je verwachten dat een kind ook langere zinnen kan gebruiken en meer complexe ideeën kan uiten, zoals oorzaak-gevolg, tegenstellingen (groot-klein) en dat het kind zich bewust wordt van tijdsrelaties.
Andere dingen die je zou kunnen merken merken zijn weinig (oog –)contact maken, veel op zichzelf spelen, weinig initiatieven nemen in de interactie, niet wijzen om behoeften duidelijk te maken, of juist heel druk en boos of gefrustreerd gedrag laat zien.
Belangrijk is om te kijken waaróm het kind doet zoals hij doet en om te kijken of je plezierige interactie op gang kunt brengen. Uiteraard is het belangrijk om deze zorgen te delen met de ouders van het kind, waarbij je vanuit gedeelde zorgen sámen gaat kijken wat het kind nodig heeft om zich optimaal te ontwikkelen.
Kun je een voorbeeld geven van een speelse strategie die goed werkt om de taalontwikkeling van kinderen te stimuleren?
Een strategie die goed werkt om de taalontwikkeling van kinderen te stimuleren is eerst observeren! Kijk goed wat het kind leuk vindt, wat hij of zij doet met speelgoed of andere materialen. Welke sensaties zoekt het kind op en vindt het prettig? Wat gebeurt er als je meedoet in het spel van dit kind? Let op dat je het niet overneemt, maar meegaat in het spel zoals het kind dat heeft bedacht en ook in zijn of haar tempo. Voor ons als volwassene kan dit soms best een uitdaging zijn, daarom is de uitnodiging om nét zo te spelen als dít kind, zodat je zelf ook weer even kind mag zijn.
Zijn er specifieke technieken of benaderingen die je kunt gebruiken om kinderen die niet makkelijk communiceren toch aan te moedigen om zich verbaal uit te drukken?
Het is moeilijk om een algemene techniek of benadering te geven voor alle kinderen die niet makkelijk communiceren. Uiteraard wil je het kind aanmoedigen om zich verbaal uit te drukken, maar dat kan alléén als je weet dat het kind hier ook toe in staat is, anders bestaat het risico op frustratie.
Het belangrijkste is daarom dat je een plezierige interactie creëert, waarbij je eerst goed kijkt waar de interesse van het kind ligt. En dat je hierin meedoet. Je kunt kijken wat er gebeurt wanneer je eerst benoemt wat het kind bedoelt of doet. Als je aansluit bij het taalniveau van het kind, heb je de meeste kans dat het kind met je mee gaat doen als het daar al toe in staat is. Een voorbeeld: als het kind nog niet spreekt, kun jij een hele korte zin of woord aanbieden om te benoemen wat je denkt dat hij bedoelt. Zo weet het kind dat je hem begrepen hebt. Doordat je met het kind meedoet in zijn of haar spel, voelt het zich gezien, gehoord en begrepen. Dit zal hem of haar motiveren om ook aandacht voor jou te ontwikkelen en wellicht met jou mee te doen. Het kan zijn dat het kind jouw woord imiteert, of jouw handeling.
Daarnaast is het van belang om geen druk te leggen op het spreken. Soms kun je vragen stellen die eenvoudig zijn te beantwoorden, zoals een ja nee vraag of een keuze vraag, die je kunt ondersteunen met visuele middelen, bijvoorbeeld wil je een appel of een banaan? In beide gevallen hoeft het kind niet per se te kunnen praten om toch antwoord te kunnen geven.
Kun je iets vertellen over hoe je naar de taalontwikkeling van jonge kinderen kijkt en met welke methodiek(en) je werkt?
Voor mij is het Hanen programma de basis van waaruit ik werk, net als communicatieve taaltherapie. Het is belangrijk dat er tijd en ruimte is voor plezierige interactie, waarbij de taal functioneel wordt ingezet. Dus praten en taal worden niet aangeboden als kunstje, maar krijgen betekenis in het spel dat je met een kind doet. Zo leert een kind vaardigheden die hij of zij daarna meteen kan inzetten in de interactie met andere mensen.
Wat zou je willen dat professionals weten over het belang van taal voor de algemene ontwikkeling van kinderen?
Taal is in eerste instantie een middel om je wensen kenbaar te maken, daarna om te groeten, iets met een ander te delen en je emoties te uiten. Later wordt taal steeds belangrijker om meer informatie uit te wisselen. Taal speelt een grote rol bij het ‘leren leren’ op school: bij leren rekenen, aardrijkskunde en geschiedenis is taal hét middel om nieuwe informatie tot je te nemen. Uiteraard is een goede beheersing van de taal ook belangrijk bij het leren lezen en schrijven. Goede taalvaardigheden zijn dus ook van belang voor de toekomst van het kind op school en in zijn latere carrière.
Hoe kan de communicatie met jonge kinderen aangepast worden voor kinderen met taal- of communicatiebeperkingen?
Communicatie met jonge kinderen kan worden aangepast voor kinderen met taal of communicatie beperkingen door taal eenvoudiger te maken: praten met veel intonatie, korter zinnen, laten zien waarover je spreekt en in een aangepast (vaak lager) tempo, zodat kinderen voldoende tijd krijgen om de informatie te verwerken en hierop te reageren.
