Wat in de opvoeding goed is voor het ene kind, werkt niet per se voor het andere. Dat geldt voor harde straffen en discipline, maar ook voor warmte en complimentjes. Zo lijken baby’s die snel overstuur zijn, gevoeliger voor negatieve én positieve opvoedingsstimulansen.
Dat blijkt uit promotie-onderzoek van Meike Slagt aan de Universiteit Utrecht. Hierin bestudeerde zij hoe gevoelig kinderen zijn voor hun opvoeding: wat voor het ene kind werkt, werkt niet voor het andere. Dat geldt voor harde straffen en discipline, maar ook voor warmte en complimentjes.
Orchideeën en paardenbloemen
Zij baseerde zich in haar onderzoeks op het ´differentiële ontvankelijkheidmodel´. Dit model gaat ervan uit dat mensen verschillen in hun gevoeligheid of ontvankelijkheid voor invloeden uit de omgeving. Opvoeding is tenslotte ook een omgevingsinvloed. Mensen kunnen zowel in positieve als in negatieve zin van elkaar verschillen waar het deze ontvankelijkheid betreft. Gevoelige mensen zijn als orchideeën: kwetsbaar voor hardvochtige omstandigheden, maar ze kunnen prachtig bloeien als ze de juiste zorg ontvangen. Minder gevoelige mensen zijn als paardenbloemen: veerkrachtig en in staat om overal te groeien, maar ze reageren minder sterk op hun omgeving.
Vragen
Toch roept de insteek van het model ook vragen op. Kunnen dezelfde mensen echt gevoelig zijn in zowel negatieve als positieve zin? Indien dergelijke gevoelige mensen bestaan, met welke temperamentstrekken kunnen ze dan worden herkend? Zijn ze alleen gevoelig aan het begin van hun leven of gedurende hun hele leven? En tot slot: is vooral hun langetermijnontwikkeling ontvankelijk voor omgevingsinvloeden, of zijn ze ook op korte termijn gevoelig? In haar proefschrift doet Meike Slagt een eerste poging om deze vragen te beantwoorden.
Verschil in gevoeligheid
Haar bevindingen laten onder andere zien dat kinderen die als baby de temperamentstrek negatieve emotionaliteit vertoonden (de neiging om snel overstuur te zijn), gevoeliger lijken voor negatieve én positieve opvoeding. Toch ondersteunen lang niet alle resultaten in Slagts proefschrift het idee van ‘gevoeligheid in zowel positieve en negatieve zin’. Dit hing bijvoorbeeld af van de temperamentstrekken die bestudeerd werden, de leeftijd waarop mensen werden onderzocht, en of gekeken werd naar onmiddellijke reacties of ontwikkeling gedurende jaren.
Hoopvol
Slagt: “Wat ik vooral interessant vind, is het hoopvolle hiervan. Misschien moeten we mensen die we traditioneel als kwetsbaar zien voor stress in een ander licht gaan zien: ze zijn wellicht gevoelig voor alles in hun omgeving, dus ook voor de positieve dingen.” Dit bleek het duidelijkst als onderzoekers de opvoeding gemeten hadden met observaties, in plaats van met vragenlijsten: “We denken dat observaties iets betrouwbaarder zijn dan vragenlijsten die ouders zelf invullen. Zo’n vragenlijst reflecteert ook hoe ze zichzelf op dat moment zien. Hoe ervaren de kinderen hun omgeving, en wat denken ouders dat ze voor omgeving bieden? Dat zijn niet per se dezelfde dingen.”
Wees jezelf
Het onderzoek van Slagt kan belangrijke inzichten opleveren, ook voor opvoeders: “Ten eerste de boodschap dat mensen verschillen. We hoeven niet van iedereen dezelfde reactie te verwachten. Die erkenning is belangrijk. De traditionele psychopathologie kijkt vooral naar wat er mis is met mensen. Wij onderzoeken waaróm zijn mensen zoals ze zijn. Hoe zit het met de match tussen mensen en hun omgeving? Wij vinden het in deze maatschappij niet leuk als mensen bijvoorbeeld agressief of depressief zijn, maar die dingen hebben misschien wel ooit een functie gehad.”
Differential Susceptibility to Social Contexts: Putting ‘For Better and For Worse
